شرح حدیث پنج گوهر انسانیت از امام حسین(ع) جلسه اول:عقل به عنوان پایه و اساس انسانیت

مقدمه

بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین، والصلاة والسلام علی سيدنا محمد و آله الطاهرین، وبعد…
سلام و درود بر همه شما عزیزان که امروز در این جمع نورانی حضور دارید. ابتدا اجازه بدهید با فرستادن صلوات بر پیامبر گرامی اسلام (ص) و اهل بیت پاکش (ع) کلامم را آغاز کنم: اللهم صل علی محمد و آل محمد.

امروز می‌خواهیم درباره یک موضوع بسیار مهم و ارزشمند صحبت کنیم، موضوعی که از زبان مبارک حضرت اباعبدالله الحسین علیه‌السلام به ما رسیده است. امام حسین (ع) در حدیثی زیبا و پرمعنا فرمودند:
«خَمْسٌ مَنْ لَمْ تَكُنْ فِيهِ، لَمْ يَكُنْ فِيهِ كَثيرُ مُسْتَمْتَعٍ: اَلْعَقْلُ، وَالدّينُ وَالْأَدَبُ، وَالْحَياءُ، وَحُسْنُ الْخُلْقِ»
یعنی: «پنج چیز است که اگر در انسان نباشد، بهره زیادی در او نخواهد بود: عقل، دین، ادب، حیا، و خوش‌اخلاقی.»

در این حدیث، پنج ویژگی کلیدی برای انسان کامل ذکر شده، و جالب اینجاست که اولین ویژگی که امام (ع) به آن اشاره می‌کنند، عقل است. حالا سؤالی که اینجا مطرح می‌شود این است: چرا امام حسین (ع) عقل را در ابتدای این فهرست قرار داده‌اند؟ آیا این نشان‌دهنده اهمیت ویژه عقل نیست؟ من امروز می‌خواهم با شما درباره همین ویژگی، یعنی عقل، صحبت کنم و ببینیم که چرا عقل به عنوان پایه و اساس انسانیت شناخته می‌شود. عقل، نیرویی است که به ما قدرت تشخیص می‌دهد؛ تشخیص درست از نادرست، خیر از شر، و راه از بی‌راهه. پس بیایید با هم وارد این بحث شویم و ببینیم عقل چه جایگاهی در زندگی ما دارد.

توضیح مفهومی

برای فهم دقیق این حدیث اول باید تعریف عقل را بیاوریم اگر تعریف عقل را دانستیم آن وقت می توانیم فرمایش امام حسین(ع) را متوجه بشویم.

در زبان عربی ، عقل از ریشه “عَقَلَ” می‌آید که به معنای بستن و مهار کردن است.

حالا چرا از این کلمه استفاده می کنند ؟

چون عقل مثل یک لگام است که انسان را از افتادن در پرتگاه‌ها و گمراهی‌ها حفظ می‌کند.

در اصطلاح دینی هم عقل را نیرویی تعریف کرده‌اند که انسان را به سوی خیر و خوبی هدایت می‌کند و از شر و بدی دور نگه می‌دارد. به عبارت ساده‌تر، عقل همان چراغ راه ماست که در تاریکی‌های زندگی به ما کمک می‌کند مسیر درست را پیدا کنیم.

حالا بیایید به جایگاه عقل در اسلام نگاه کنیم. پیامبر اکرم (ص) در حدیثی بسیار زیبا فرمودند: 

«العقل ما عُبد به الرحمن و اکتسب به الجنان»
 یعنی: «عقل چیزی است که با آن خدای رحمان پرستش می‌شود و بهشت به دست می‌آید.»
این حدیث خیلی عمیق است. فکر کنید! اگر عقل نباشد، ما چطور می‌توانیم خدا را بشناسیم؟ چطور می‌توانیم بفهمیم که چه چیزی عبادت واقعی است؟ یا چطور می‌توانیم بهشتی شویم؟ پس عقل، پایه شناخت و عبادت خداست. در واقع، عقل مثل یک نعمت الهی است که خدا به ما داده تا با آن راه سعادت را پیدا کنیم. اگر عقل نداشته باشیم در اعمال و رفتار هایمان ما تصمیم گیرنده نیستیم و این غریزه حیوانی ما هست که داره برای ما تصمیم میگیره.

یک نکته دیگر هم بگویم. عقل در اسلام آن‌قدر مهم است که گاهی از آن به عنوان “پیامبر درونی” یاد می‌کنند. یعنی همان‌طور که پیامبران از بیرون ما را هدایت می‌کنند، عقل از درون ما را راهنمایی می‌کند. حالا فکر کنید اگر این پیامبر درونی را نادیده بگیریم، چه بلایی سرمان می‌آید؟ قطعاً گمراه می‌شویم. پس عقل، پایه‌ای است که همه چیز روی آن بنا می‌شود.

عقل در قرآن

تو قرآن کریم بارها می‌خونیم: «أَفَلَا تَعْقِلُونَ» یعنی «آیا تعقل نمی‌کنید؟» مثلاً تو سوره بقره، آیه ۴۴، خدا می‌فرماید: «أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَأَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ أَفَلَا تَعْقِلُونَ» یعنی «آیا مردم رو به نیکی دعوت می‌کنید و خودتون رو فراموش می‌کنید، در حالی که کتاب خدا رو می‌خونید؟ آیا تعقل نمی‌کنید؟»

از این آیه برداشت می شه که اگر کسی توصیه ای می کنه باید خودش هم به اون عمل کنه اگر نصیحتی می کند و خودش عمل نمی کند عقل ندارد.

این جا یک نکته مهم اومده اون اینه که عقل با علم فرق داره،ممکنه یک نفر علم داشته باشه ولی عقل نداشته باشه. علم بدون عمل یعنی بی عقلی.

ما در دنیا شاید میلیون ها کارشناس و کارشناس ارشد و دکترا داشته باشیم که علم دارن ولی عقل ندارند.

یک دوستی داشتم امام جماعت یک بیمارستانی بود و کاری برایش پیش آمد و به من زنگ زد که فلانی می تونی بری فلان بیمارستان نماز بخونی؟ منم گفتم چشم .
وقتی رفتم به اندازهپنج دقیقه گفتم من صحبت می کنم و تمام.
اون بزرگواران هم گفتند اگر پنج دقیقه است خیلی هم عالی همه می مونیم ولی اگر بیش از پنج دقیقه شد نهار مهمان شماییم. منم گفتم باشه.
آقا شروع کردم به توضیح دادن فرق بین علم و عقل چند تفاوت را که گفتم زمان را دیدم داره تموم میشه و صحبت هایم را کوتاه کردم.
بعد از تمام شدن صحبت هایم یک دکتر قلب آمد به من گفت که عجب چیزی گفتی حاج آقا.
من خیلی وقت بود که با خودم کلنجار می رفتم که سیگار نکشم و می دانستم که سیگار چقدر ضرر داره ولی متاسفانه زورم نمی رسید ترک کنم . الان فهمیدم که مشکل از علم نیست مشکل از عقله.
خاب حالا حاج آقا راه حل بده ، چطوری عقل رو زیاد کنیم؟ چطوری عاقل بشیم؟

https://gapgpt.app/share/43b35bee-6eb9-457c-be4c-54f402f8a598