حقوق مسلمان بر مسلمان:
- رَدُّ السَّلامِ
جواب سلام دادن - عِيادَةُ المَريضِ
عیادت بیمار - وَاتِّباعُ الجَنائِزِ
تشییع جنازه - وَإجابَةُ الدَّعوَةِ
پذیرفتن دعوت - وَتَسميتُ العاطِسِ
دعا کردن برای کسی که عطسه می‌کند.1 (با عبارت: یرحمکم الله.)2
دین مبین اسلام تاکید فراوانی بر پیوندهای اجتماعی و برادری میان مسلمانان دارد. یکی از مهم‌ترین جلوه‌های این پیوند، حقوق متقابلی است که هر مسلمان بر گردن برادر دینی خود دارد. حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) در احادیث متعددی به این حقوق اشاره فرموده‌اند. شناخت و عمل به این وظایف، نه تنها موجب رضای الهی و کسب ثواب می‌شود، بلکه به استحکام جامعه اسلامی و افزایش محبت و همدلی میان افراد کمک شایانی می‌کند. در این مقاله، به بررسی پنج حق اساسی مسلمان بر برادر مسلمانش بر اساس فرمایش پیامبر اکرم (ص) می‌پردازیم.
1. پاسخ دادن به سلام (رَدُّ السَّلامِ)
سلام کردن، یکی از زیباترین آداب اجتماعی در اسلام و نشانه صلح و دوستی است. آغاز کننده سلام ثواب بیشتری می‌برد، اما پاسخ دادن به سلام، طبق نظر بسیاری از علما، واجب است. این وظیفه نشان‌دهنده احترام متقابل و ایجاد فضایی گرم و صمیمی در جامعه اسلامی است. تاکید شده است که جواب سلام باید گرم تر و کامل تر از سلام اولیه باشد؛ برای مثال، در جواب “سلام علیکم”، بهتر است “علیکم السلام و رحمة الله و برکاته” گفته شود تا محبت بیشتری نثار گوینده سلام گردد.
2. عیادت از بیمار (عِيادَةُ المَريضِ)
هنگامی که مسلمانی بیمار می‌شود، برادران و خواهران دینی او وظیفه دارند به عیادتش بروند. این عمل یکی از حقوق مهم بیمار بر جامعه است و باعث دلگرمی او، تقویت روحیه برای مقابله با بیماری و نشان‌دهنده همدردی و اهمیت فرد در جامعه اسلامی می‌شود.
در روایات فراوانی، فضیلت و ثواب بسیاری برای عیادت بیمار ذکر شده و آن را راهی برای نزدیک شدن به رحمت الهی دانسته‌اند. البته رعایت آداب عیادت نیز ضروری است؛ انتخاب زمان مناسب برای ملاقات، کوتاه نگه داشتن زمان حضور برای جلوگیری از خستگی بیمار، دعا کردن برای سلامتی و شفای عاجل او و پرهیز از بیان سخنان ناامیدکننده یا پرس‌وجوهای بی‌مورد از جمله این آداب است.
3. تشییع جنازه (وَاتِّباعُ الجَنائِزِ)
همراهی و مشایعت جنازه یک مسلمان، یکی دیگر از حقوق مهم او بر گردن دیگر مسلمانان و وظیفه‌ای اجتماعی و معنوی است. این عمل، علاوه بر اینکه نوعی احترام به فرد متوفی و تسلی خاطری برای خانواده و بازماندگان اوست، برای تشییع‌کنندگان نیز یادآور ناپایداری دنیا، حقیقت مرگ و ضرورت آمادگی برای سفر آخرت می‌باشد. حضور در مراسم خاکسپاری، خواندن نماز میت و دعا برای آمرزش متوفی، بخش‌های مهمی از این حق و وظیفه محسوب می‌شوند و در روایات بر ثواب عظیم آن تاکید شده است.
4. پذیرفتن دعوت (وَإجابَةُ الدَّعوَةِ)
اگر مسلمانی شما را به مهمانی یا برای صرف غذا یا امری مشروع دعوت کرد، بر شماست که به عنوان یکی از حقوق او، دعوتش را بپذیرید (مگر آنکه عذر موجهی داشته باشید). این کار باعث ایجاد انس و الفت میان مسلمانان، تحکیم روابط دوستانه و برادرانه، و نشان‌دهنده احترام به شخص دعوت‌کننده است. رد کردن بی‌دلیل دعوت می‌تواند موجب کدورت و دلسردی شود. البته پذیرش دعوت نیز آداب خود را دارد و منوط به مشروع بودن هدف مهمانی و عدم وجود مفسده در آن است.
5. دعا برای عطسه‌کننده (تَشميتُ العاطِسِ)
هنگامی که مسلمانی عطسه می‌کند و پس از آن خداوند را شکر می‌گوید (با بیان عبارت “الحمدلله” یا مشابه آن)، بر کسانی که صدای او را می‌شنوند مستحب مؤکد است که برای او طلب رحمت کنند و بگویند: “یرحمُکَ الله” (یعنی: خداوند تو را رحمت کند). فرد عطسه‌کننده نیز نیکوست در پاسخ به این دعا بگوید: “یَهدیکُمُ اللهُ و یُصلِحُ بالَکُم” (یعنی: خداوند شما را هدایت کند و امور شما را اصلاح نماید) یا “غفرَ اللهُ لَنا وَ لَکُم” (خداوند ما و شما را بیامرزد). این سنت زیبا، نشان‌دهنده خیرخواهی متقابل مسلمانان برای یکدیگر و طلب رحمت و هدایت برای همگان، حتی در کوچکترین امور روزمره است.
- صحيح البخاري (2/ 71) (1240).
صحيح مسلم (4/ 1704) (2162).
كنوز رياض الصالحين، لمجموعة من الباحثين (4/ 512).
بهجة الناظرين شرح رياض الصالحين، لسليم الهلالي (1/ 327).
نزهة المتقين شرح رياض الصالحين، مجموعة من الباحثين (1/ 253).
شرح رياض الصالحين، لابن عثيمين (2/ 591).
بهجة قلوب الأبرار، لابن سعدي (ص81).
مشاهده در سایت ↩︎ - تسميت العاطس: الدعاء له بقول يرحمك اللّه، من سمت يسمت. ↩︎
