متن آیه ۳۴ سوره فصلت و ترجمه اش:
«وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ۚ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ»
هرگز نیکی و بدی یکسان نیست؛ بدی را با نیکی دفع کن، ناگاه (خواهی دید) همان کس که میان تو و او دشمنی است، گویی دوستی گرم و صمیمی است!
نجاتِ دل از سوختن
دل انسان، سرمایه‌ای بسیار ارزشمند است؛ گران‌تر از هر قالی دستباف و پرنقش و نگاری که در خانه‌ها دیده می‌شود. گاهی یک حرف، یک تهمت یا یک رفتار نسنجیده، درست مثل یک حبّه‌ی آتش (ذغال گداخته) می‌افتد روی این دلِ ظریف و پاک.
تمثیل ذغال و قالی؛ سرعت در بخشش
قدیم‌ترها اگر ذغالِ گداخته از سر قلیان روی قالی می‌افتاد، فرصت نبود که کسی برود و انبر بیاورد. انسان مجبور بود با دستِ خالی و به‌سرعت آن آتش را بردارد؛ دست کمی می‌سوخت، اما قالی نجات پیدا می‌کرد.
قرآن کریم در این آیه دقیقاً همین حقیقت را آموزش می‌دهد: «ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ».
یعنی اگر کسی غیبتت را کرد یا بدی نمود، نگذار این آتش روی دلت بماند و بسوزاند. معطلِ انتقام و اثباتِ خودت نشو. همان لحظه با نیکی، دعا و گذشت، آتش را دفع کن. شاید سخت باشد (مثل سوختن دست)، اما سلامت دلت حفظ می‌شود.
کیمیای تبدیل دشمن به دوست
قرآن وعده می‌دهد که اگر چنین کنی، معجزه رخ می‌دهد: «فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ». دشمن دیروز، به دوست صمیمی امروز تبدیل می‌شود.
مصادیق تاریخی این رفتار:
- امام حسین (ع): ایشان حتی به لشکر تشنهٔ حُر (دشمنی که راه را بسته بود) آب دادند.
- پیامبر اکرم (ص): در روز فتح مکه، شعار «روز انتقام» را ممنوع کردند و فرمودند امروز «یوم المرحمة» (روز مهربانی) است.
- انقلاب اسلامی: مردم به دستور امام خمینی (ره)، در دهانه تفنگ سربازان حکومت پهلوی، گل می‌گذاشتند.
۳ نکته کلیدی از تفسیر این آیه:
- دسته‌بندی مخالفان: با همه نباید یکسان برخورد کرد. قرآن حساب افراد جاهل، افراد شکاک و دشمنان معاند را جدا می‌کند. با جاهل باید مدارا کرد، شکاک را با منطق قانع کرد، اما حساب معاندین جداست.
- دعا برای بدخواهان: اولین قدم برای اجرای این آیه، دعا کردن برای کسانی است که دلمان را شکسته‌اند. این کار آتش کینه را در درون خودمان خاموش می‌کند.
- احسان، نه فقط حُسن: قرآن نمی‌گوید فقط خوبی کن (حُسن)، می‌گوید به «بهترین شیوه» (أحسَن) پاسخ بده تا اثرگذار باشد.
نتیجه‌گیری
اگر میخواهید دلتان نسوزد و آرامش داشته باشید، کینه را نگه ندارید. هنر بزرگ دینداری این است که آتش را قبل از سوزاندنِ ریشه‌های جان، با آبِ محبت و گذشت خاموش کنیم.
سوالات متداول
منظور از «ادفع بالتی هی احسن» چیست؟
یعنی بدی دیگران را با بدی پاسخ ندهید، بلکه با بهترین روش و نیکوترین رفتار آن را دفع کنید تا کینه از بین برود.
آیا باید با همه دشمنان مهربان بود؟
خیر، با کسانی که از روی جهل یا شک بدی می‌کنند باید مدارا و محبت کرد. اما حساب کسانی که معاند هستند و قصد براندازی دین را دارند جداست.
